Thiết kế vi mạch được quan tâm ở Việt Nam từ đầu những năm 2000, từ khi Intel bắt đầu vào Việt Nam. Tuy nhiên cộng đồng còn nhỏ, đa phần là outsource.
Nghị quyết 124/NQ-CP ngày 07/8/2023 của CP yêu cầu các bộ ngành liên quan nghiên cứu, xây dựng Đề án Phát triển nguồn nhân lực cho ngành công nghiệp bán dẫn đến năm 2030, theo đó dự kiến đào tạo khoảng 30.000-50.000 nhân lực, chuyên gia.
Thực trạng thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao về lĩnh vực bán dẫn và thiết kế vi mạch
Tại Mỹ, kết quả khảo sát cho thấy, đến năm 2030, ngành công nghiệp bán dẫn nước này sẽ phải đối mặt với việc thiếu hụt 67.000 chuyên gia có kỹ năng cao.
Nhân lực lĩnh vực bán dẫn toàn cầu ước tính >2 triệu (2021), nhu cầu bổ sung hơn một triệu vào 2030. Nhu cầu bổ sung hơn 100,000 nhân lực hàng năm.
Theo số liệu của Bộ TT&TT, ở Việt Nam, ngành công nghiệp bán dẫn cần 10.000 kỹ sư mỗi năm, nhưng nhân lực hiện tại chỉ đáp ứng dưới 20%.
Nhân sự lĩnh vực này tại Việt Nam chỉ tăng trưởng khoảng 500 kỹ sư mỗi năm, thiếu về số lượng, chưa đạt yêu cầu về chất lượng.
Các hoạt động liên quan đến ngành bán dẫn và thiết kế vi mạch gần đây
– Vi mạch được đẩy lên cao trào khi Tổng thống Mỹ John Biden sang thăm Việt Nam vào 10-11/9 và Thủ tướng Phạm Minh Chính sang thăm Mỹ khoảng 10 ngày sau đó.
– Bộ kế hoạch đầu tư đã tiến hành khảo sát, thu thập thông tin về đào tạo Thiết kế vi mạch, công nghệ bán dẫn.
– Bộ KH&CN tổ chức Hội thảo giới thiệu về công nghệ bán dẫn Đài Loan vào 26/9 thu hút các trường đại học (Bách Khoa, Quốc gia, PTiT) và một số doanh nghiệp tham gia.
– Bộ TT&TT phối hợp cùng Hiệp hội thiết bị và bán dẫn toàn cầu (SEMI) tổ chức diễn đàn “SEMI SEA TalentConnect – Kết nối nhân tài” vào cuối tháng 9/2023.
– Ở Việt Nam, một số trường đại học đã đào tạo về công nghệ bán dẫn, nhưng chủ yếu là chuyên ngành, một số ít trường là ngành liên quan.
– Các trường đại học lớn, có ngành/chuyên ngành liên quan thiết kế vi mạch đang tập hợp nhau lại để trao đổi kinh nghiệm, chuẩn bị đào tạo trình độ đại học về thiết kế vi mạch, công nghệ bán dẫn.
– Ngày 19/10, tại Đại học Đà Nẵng, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) tổ chức Hội thảo Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao ngành công nghiệp chip bán dẫn từ các cơ sở giáo dục đại học Việt Nam.
– Chiều 29/10/2023 tại Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia cơ sở Hòa Lạc (NIC Cơ sở Hòa Lạc) tổ chức Hội Nghị Cấp Cao Về Công Nghiệp Bán dẫn Việt Nam 2023.
Một số hình ảnh của Hội thảo “Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao ngành công nghiệp chip bán dẫn từ các cơ sở giáo dục đại học Việt Nam” ngày 19/10, tại Đại học Đà Nẵng do Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) tổ chức.
Bí thư Thành uỷ Đà Nẵng Nguyễn Văn Quảng phát biểu tại Hội thảo
Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn phát biểu chỉ đạo tại Hội thảo
Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn và đại diện một số cơ sở giáo dục đại học, doanh nghiệp toạ đàm tại Hội thảo
Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn, Bí thư Thành uỷ Đà Nẵng Nguyễn Văn Quảng, Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn chứng kiến lễ ký kết biên bản hợp tác liên minh giữa 5 cơ sở giáo dục đại học
Tại Hội thảo, đại diện các cơ sở giáo dục đại học đã báo cáo tham luận với các chủ đề thời sự, xuất phát từ nhu cầu và thực tiễn như:
Xây dựng chương trình đào tạo dựa trên yêu cầu công nghệ thiết kế và chế tạo chip bán dẫn tại Đại học Bách khoa Hà Nội;
Thiết kế chip bán dẫn: Đào tạo và nghiên cứu tại Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh;
Đẩy mạnh đào tạo nguồn nhân lực ngành bán dẫn – thực trạng và định hướng phát triển tại Đại học Quốc gia Hà Nội;
Định hướng đào tạo nguồn nhân lực cho lĩnh vực thiết kế chip tại Đại học Đà Nẵng;
Tầm quan trọng của nhân lực thiết kế vi mạch đối với ngành thông tin và truyền thông Việt Nam.
Một số hình ảnh trưng bày sản phẩm chip bán dẫn của một số trường Đại học tại Triển lãm quốc tế Đổi mới sáng tạo Việt Nam ngày 28/10/2023 tại Hà Nội:
Thị trường nhu cầu nguồn nhân lực bán dẫn và vi mạch
Hiện nay, cộng đồng vi mạch cả nước có hơn 40 công ty, doanh nghiệp thiết kế vi mạch và hơn 5.000 kỹ sư, chuyên gia về thiết kế vi mạch.
Trong đó, TP.HCM có hơn 30 công ty và sẽ còn tăng trong thời gian tới. Đặc biệt, sự dịch chuyển của các công ty thiết kế vi mạch trên thế giới về Việt Nam nói chung và TP.HCM nói riêng ngày càng tăng dẫn đến nhu cầu nhân lực khá lớn.
Ông Trần Bá Linh, Tổng Giám đốc Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên Công nghệ cao Điện Quang (Công ty Cổ phần Tập đoàn Điện Quang) cho rằng, sở dĩ ngành công nghiệp điện tử ở Việt Nam phát triển chậm, chưa thể hiện được vai trò chủ lực trong sự phát triển kinh tế của đất nước là do thiếu sự đầu tư đúng mức vào nghiên cứu và phát triển các nền tảng công nghệ cốt lõi, đặc biệt là thiếu nhân lực có chuyên môn đảm nhiệm trong ngành này.
TP.HCM chiếm 76% tổng số hơn 5.500 kỹ sư thiết kế chip trong cả nước. Theo ông Nguyễn Anh Tuấn, Chủ tịch Hội Công nghệ vi mạch bán dẫn TP.HCM, trong các công đoạn sản xuất vi mạch bán dẫn thì Việt Nam tập trung vào công đoạn thiết kế vi mạch, chiếm khoảng 52%.
Còn lại các công đoạn khác, như: Sản xuất vi mạch, đóng gói, kiểm định vi mạch… chiếm 48%, nhưng vẫn còn rất non trẻ. Điều này đồng nghĩa với việc, trong 5.500 nhân lực hiện có, chủ yếu tập trung vào thiết kế vi mạch, các công đoạn khác nguồn nhân lực rất thiếu.
Phân phối kỹ sư thiết kế vi mạch của các trường đại học
Đại học Quốc gia TP.HCM, hiện có 4 trường trực thuộc đào tạo 4 ngành gần bao gồm chuyên ngành thiết kế vi mạch và 10 ngành có môn học liên quan lĩnh vực thiết kế vi mạch các ngành có liên quan thiết kế vi mạch cung cấp khoảng 200 sinh viên và 50 học viên sau đại học mỗi năm.
Tỷ lệ % kỹ sư thiết kế vi mạch theo trường đại học
Tuy nhiên, từ trước tới nay, không có ngành thiết kế vi mạch, mà cũng chỉ mới đào tạo ngành gần, ngành liên quan, tức lồng ghép với ngành kỹ thuật điện tử hoặc điện tử viễn thông…
Trong đó, các ngành liên quan chiếm khoảng 18%, ngành gần chiếm 6% tổng quy mô đào tạo. Đây được xác định là nguồn lực để đào tạo thiết kế vi mạch nâng cao lên thạc sĩ, tiến sĩ.
Theo các chuyên gia để cho ra một chíp bán dẫn hoàn thiện có ba công đoạn chính là thiết kế; chế tạo; kiểm tra, đóng gói. Trong ba công đoạn này, công đoạn thiết kế chiếm khoảng 50-60% giá thành sản phẩm, công đoạn chế tạo chiếm khoảng 25-30%, công đoạn kiểm tra, đóng gói chiếm khoảng 15-20%.
Các chương trình đào tạo
Chương trình đào tạo chuyên sâu
Khối trường ĐH kĩ thuật công nghệ hàng đầu của Việt Nam đã tương đối sẵn sàng đào tạo đáp ứng yêu cầu về nhân lực trong lĩnh vực bán dẫn – vi mạch.
Cụ thể, nhân lực về nghiên cứu, phát triển và sản xuất vật liệu bán dẫn có các ngành đào tạo về Hóa học, Vật lý, Vật liệu…; nhân lực về thiết kế và sản xuất vi mạch có Kĩ thuật điện tử, Điện tử-Viễn thông cùng các ngành gần bao gồm Kĩ thuật điện, Điều khiển và Tự động hóa, Cơ điện tử…
GS.TS Chử Đức Trình, Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ, ĐH Quốc gia Hà Nội, nếu Việt Nam hướng đến thiết kế chip thì các lĩnh vực cần đầu tư thêm là Kĩ thuật điện tử, Kĩ thuật máy tính, Vật lí. Còn nếu hướng đến chế tạo chip thì phải có Vật lí, Tự động hóa, Điện tử… Còn hướng tới đóng gói chip là Điện tử, Hóa, Tự động hóa…
Như vậy phân khúc thị trường sẽ yêu cầu các ngành đào tạo phù hợp. “Cho đến nay chưa một quốc gia nào làm chủ hoàn toàn công nghệ chip, kể cả Mỹ, châu Âu. Mỗi nước làm chủ một công đoạn”, GS Trình khẳng định.
Chương trình đào tạo cấp tốc
Đào tạo giảng viên
GS Trình cho rằng Việt Nam không nên đặt ra việc sẽ có một ngành đào tạo chip bao gồm tất cả các công đoạn liên quan. Việt Nam vẫn là một thị trường mới về ngành công nghiệp này so với thế giới. Trong thời gian tới, phải lựa chọn được một vài mắt xích nào đó trong các khâu sản xuất chip mà có thể chiến thắng chắc chắn.
Bài học của Đài Loan (Trung Quốc) rất cần được nhìn nhận, học tập. Cách đây mấy chục năm, Đài Loan chọn công đoạn gia công chip và hiện nay thành công nhất thế giới.
Trích: Báo cáo tại Hội thảo nghiên cứu khoa học cấp trường về “Đào tạo và nghiên cứu trong lĩnh vực điện tử, bán dẫn và thiết kế vi mạch” – Tác giả: Mai Trung Thái